દેશમાં આરક્ષણની વ્યવસ્થા 1960માં શરૂ થઈ હતી. આ દરમિયાન ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકરે કહ્યું હતું કે આ અનામત માત્ર 10 વર્ષ માટે જ હોવી જોઈએ. દર 10 વર્ષે સમીક્ષા થવી જોઈએ કે જેમને અનામત આપવામાં આવી રહી છે તેમની સ્થિતિમાં કોઈ સુધારો થયો છે કે કેમ. તેમણે સ્પષ્ટપણે એમ પણ કહ્યું કે, જો અનામત દ્વારા કોઈ વર્ગનો વિકાસ થાય તો આવનારી પેઢીને આ વ્યવસ્થાનો લાભ ન આપવો જોઈએ, કારણ કે અનામતનો અર્થ સુવિધા નથી, જેની મદદથી વ્યક્તિએ આખું જીવન જીવવું જોઈએ. તે માત્ર વિકાસ માટેનો આધાર છે, વધુ કંઈ નથી.
આજે જ્યારે ભારત પ્રગતિના પંથે આગળ વધી રહ્યું છે ત્યારે તેને ફરીથી પાછળ ધકેલી દેવાનું ષડયંત્ર શા માટે છે? હજુ પણ અનામત ચાલુ રાખવું એ એક રીતે સમાજમાં ભાગલા પાડવાનું ષડયંત્ર છે. અનામત આજે દેશની જરૂરિયાત નથી. અમને લાગે છે કે હતાશ વર્ગ આ આરક્ષણ દૂર કરવા પહેલ કરશે, પરંતુ તે બિલકુલ શક્ય નથી.
તમે આજે એવા ભારતીય બાળકોને જોતા હશો જેઓ યુક્રેનમાં મેડિસિનનો અભ્યાસ કરવા ગયા હતા? આખરે તેમને યુક્રેન જવાની જરૂર કેમ પડી? તે એક પ્રકારની પ્રતિભાનો નિકાલ છે. ભારતમાં MBBS 50% બેઠકો અનામત છે. કર્ણાટકના એક વિદ્યાર્થી નવીનનું યુક્રેનમાં મૃત્યુ થયું છે, જેણે સરકારી કોલેજમાં MBBS કર્યા પછી પણ NEET પરીક્ષામાં 97 ટકા ગુણ મેળવ્યા હતા. બેઠક મળી શકી નથી. આ કારણે તેને યુક્રેન જવું પડ્યું. આ વાર્તા નવીન જેવા ઘણા વિદ્યાર્થીઓની છે. આપણે આ અંગે ગંભીરતાથી વિચારવું જોઈએ. આપણે આવી પ્રતિભાઓને દેશની બહાર જતી અટકાવવી પડશે.
અનામત વર્ગથી લઈને દેશના રાષ્ટ્રપતિ અને વડાપ્રધાન સુધી, તો પછી આ વર્ગ કેવી રીતે પાછળ રહ્યો? ઘણા વિભાગોમાં વરિષ્ઠ અધિકારીઓ અનામત વર્ગના હોય છે. ઘણા મોટા નેતાઓ અનામત વર્ગના છે. તો પછી આજે પણ હતાશ વર્ગનો વિકાસ થયો નથી એ કેવી રીતે માની શકાય? હતાશ વર્ગનો વિકાસ પૂરતો થયો છે, હવે તેઓ ન તો પછાત છે કે ન તો નબળા. હવે આ ખૂબ જ અમીર લોકો છે. જો તમે તેમના પરિવારો અને ઘરોને જુઓ, તો તમે આ સરળતાથી સમજી શકશો.
ભારત ઝડપથી બદલાઈ રહ્યું છે. જાતિ વ્યવસ્થામાંથી જ એક ઉદાર વર્ગ ઉભો થયો છે, જ્યાં દલિતોને સમાન દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. હવે દેશમાં પહેલાની જેમ કોઈ ભેદભાવ નથી, પરિસ્થિતિ ઘણી હદે બદલાઈ ગઈ છે, જો સંપૂર્ણ રીતે નહીં. દેશમાં ઉચ્ચ જાતિઓએ અનામતની માંગ ઉઠાવી. અન્ય ઘણા વર્ગો પણ અનામતની માંગ ઉઠાવી રહ્યા છે. આ સ્થિતિ કેમ બની રહી છે? અનામતની નબળી વ્યવસ્થા સતત ચાલુ રહેવાને કારણે આ સ્થિતિ સર્જાઈ છે. આ સિસ્ટમ દેશને પાછળ લઈ જઈ રહી છે. સામાજિક સમરસતાના નામે જ્ઞાતિ હિત જોવામાં આવ્યું છે. આ સીધો સમાજને વિભાજીત કરવાનો, તેની રચનાને બગાડવાનો પ્રયાસ છે.
આરક્ષણે સામાજિક વૈમનસ્યને જન્મ આપ્યો છે. આનું કારણ સ્પષ્ટ છે. જો 80 માર્કસ લાવ્યા પછી પણ કોઈ વ્યક્તિ 36 નંબરથી પાછળ રહી જશે તો તેના મનમાં ગુસ્સો આવે તે સ્વાભાવિક છે. તેથી આ પ્રણાલી સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થવી જોઈએ.
આજે તમામ પ્રકારની અનામત સંપૂર્ણપણે નાબૂદ થવી જોઈએ. કોઈને એક ટકા પણ અનામત ન મળવી જોઈએ, ન તો સરકારી નોકરીમાં કે ન રાજકારણમાં. તેના બદલે આર્થિક રીતે નબળા વિદ્યાર્થીઓનું શિક્ષણ સંપૂર્ણપણે મફતમાં થવું જોઈએ. બાળક દલિત હોય કે ઉચ્ચ જાતિનું. જેના પરિવારની વાર્ષિક આવક 5 લાખ રૂપિયાથી ઓછી છે, તેના બાળકને મફત શિક્ષણ મળવું જોઈએ. સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષામાં કોઈ અનામત ન હોવી જોઈએ, ન તો કોઈપણ પ્રકારનું પક્ષપાતી વલણ હોવું જોઈએ. બધા માટે ખુલ્લું મેદાન હોવું જોઈએ. જે પ્રતિભાશાળી છે તે આગળ જશે અને જે પ્રતિભાશાળી નથી તે પાછળ રહી જશે.